शब्दांचे जादूगार हरिवंशराय बच्चन

एक असते मुन्नी आणि एक असते चुन्नी. मुन्नी असते सहा वर्षांची, तर चुन्नी असते पाच वर्षांची. दोघी सख्ख्या बहिणी असतात. कपडे घेतले तरी दोघींचेही सारखेच, गळ्यातली माळ असो की कानातले डूल, तेही दोघींना सारखेच हवेत.  मुन्नी ब तुकडीत, तर चुन्नी अ तुकडीत शिकत असते. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार शरदचंद्र चट्टोपाध्याय

बंगाली साहित्यातलं आपला वेगळा ठसा उमटवणारं एक नाव म्हणजे शरदचंद्र चट्टोपाध्याय! त्यांच्या बडी दीदी, बिराज बहू, गृहदाह, नवविधान, शेष प्रश्न, परिणिता, देवदास, चरित्रहीन, श्रीकांत, पथेरदाबी या आणि इतर अनेक कादंबर्‍या खूपच गाजल्या. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार रवींद्रनाथ टागोर

एक छोटीशी मुलगी घराच्या खिडकीत बसून बाहेर चाललेली मिरवणूक बघत असते. त्या नगरीचा राजकुमार लवकरच तिच्या दारावरून पुढे जाणार असतो. एकाही कामात तिचं लक्ष लागत नसतं. छानसं तयार होऊन, गळ्यात माळ, कानात डूल घालून तिला खिडकीतून राजकुमाराला बघायचं असतं. खरं तर राजकुमाराला ती चिटुकली मुलगी दिसणार देखील नसते तरीही तिला मात्र सगळं दृश्य बघायचं असतं. इतकंच नाही तर तिच्या गळ्यातली माळही तिला राजकुमाराला द्यायची असते. जेव्हा राजकुमाराचा रथ तिच्या दारावरून जातो, तेव्हा खिडकीतून आनंदानं ती माळ खाली फेकते. क्षणार्धात तिची माळ रथाखाली चिरडली जाते. त्या माळेचं काय झालं कोणालाही कळत नाही. मुलगी मात्र खुश होते. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार साहिर लुधियानवी

धाडधाड करत जाणार्‍या रेल्वेच्या आवाजानं 13 वर्षांचा एक किशोरवयीन मुलगा घाबरून आपल्या आईला बिलगला आणि रडत आपल्या आईला म्हणाला, ‘अम्मी, मला रेल्वेची आणि या आवाजाची खूप भीती वाटते; आपण परत आपल्या घरी जाऊया.’ त्या मुलाच्या आईला काय करावं क्षणभर सुचेनासं झालं. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार सत्यजीत रे

बंगालनं भारताला अनेक दिग्गज दिले आहेत. स्वातंत्र्यपूर्व काळापासून बंगालची भूमी म्हणजे कला, साहित्य, अध्यात्म आणि देशभक्ती यांची जणू खाणच आहे. बंगालनं वेळोवेळी वैचारिक नेतृत्वही केलं आहे. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार फणीश्वरनाथ ‘रेणू’

नेपाळच्या सीमेवर आणि उत्तर-पूर्व बिहारच्या अतिशय दुर्गम प्रदेशातल्या ग्रामीण भागातली ही गोष्ट आहे. बिहार राज्यातल्या पूर्णिया जिल्ह्यातलं मेरीगंज इथे प्रशांत बॅनर्जी नावाचा एक तरूण डॉक्टर वैद्यकीय सेवा करण्यासाठी येतो. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार महाश्वेता देवी

एका छोट्याशा गावात मैना नावाची एक मुलगी राहायची. मैनेची आई खिरी ही पायानं अधू असल्यामुळे तिला फार कामं करता यायची नाहीत. मैनेचे वडील काम शोधण्यासाठी शहरात गेलेले होते आणि तिचा भाऊ जंगलात लाकडं तोडायला जायचा. मैनाही गावातल्या श्रीमंत लोकांच्या बकर्‍या चरायला रानात घेऊन जायची. पुढे वाचा

शब्दांचे जादूगार प्रेमचंद

हिरा आणि मोती नावाचे दोन बैल असतात. त्यांची आपसांत खूप मैत्री असते. ते शूर आणि स्वाभिमानी असतात. तसंच त्यांचं आपल्या झुरी नावाच्या मालकावर खूप प्रेम असतं आणि त्यांचा मालक देखील त्यांची खूप काळजी घेत असतो.  एके दिवशी झुरीचा मेव्हणा गोई झुरीकडे येतो आणि आपल्या शेतात काम करण्यासाठी त्याचे दोन्ही बैल त्यानं द्यावेत अशी मागणी करतो. बायकोचा भाऊ असल्यामुळे झुरीला नाही म्हणता येत नाही. हिरा आणि मोती यांना तो गोईबरोबर पाठवतो. हिरा आणि मोती यांना आपल्या राहत्या घरातून गोईबरोबर  पाठवणं आवडलेलं नसतं. आपल्या मालकानं आपल्याला विकलं असावं असंही त्यांना वाटतं. पुढे वाचा

चांगुलपणाची चळवळ आणि मी

कधी अचानक येऊन कोसळणाऱ्या आठवणी, तर कधी अनेक वर्षांनी एखाद्याशी झालेली आकस्मिक भेट, कधी एखाद्या अनुभवाने मनात उफाळून आलेली वेदना, तर कधी एखाद्या प्रसंगाने गालावर उमटलेलं हासू...या सगळ्या गोष्टी भूतकाळाची सैर करवून आणतात आणि मग परत तीच ठिकाणं, तेच प्रसंग, त्याच व्‍यक्तींकडे बघताना एक तटस्थभाव मनात घेऊन ती सफर घडते. आज हा लेख लिहीत असताना ही सफर मला काहीतरी नक्कीच शिकवून जाईल हेही नक्‍की. पुढे वाचा

डोंगराएवढं काम करणारा माणूस!

आयपीएच (इन्स्टिट्यूट फॉर सायकोलॉजिकल हेल्थ) पुणे - पहिला वर्धापन दिन - २४ मार्च २०१९ लहानपणी वाचलेल्या अदभुत कथा आजही विसरता आलेल्या नाहीत. रंगीबेरंगी पंख लावून विहरणार्‍या त्या सुंदर पर्‍या, ते उडते गालिचे, त्या जादूच्या बासर्‍या, मंतरलेला रम्य परिसर, भुकेची/आंघोळीची गोळी.... असं बरंच काही. या सगळ्या चमत्कार करणार्‍या गोष्टी खर्‍याच - असं मात्र आज प्रकर्षानं वाटतं आहे. पुढे वाचा

Saree Speaks

काहीच दिवसांपूर्वी पल्लवी या मैत्रिणीनं, दीपाताई, तुम्ही तुमच्या साडीमागच्या आठवणी का लिहीत नाही? असा प्रश्न विचारला आणि प्रत्येक साडी माझ्याशी त्यानंतर खरंच बोलायला लागली. तिच्या माझ्यातलं नातं, तिची माझी पहिली भेट सगळं काही सांगायला लागली. नुकतीच मी औरंगाबादला जोशीकाकूंच्या अपर्णाच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ नाट्यस्पर्धेच्या पारितोषिक वितरणासाठी गेले होते. कार्यक्रम खूप चांगला पार पडला. मी जोशीकाकूंच्या महाजन कॉलनीतल्या घरीही जाऊन आले. जोशी काकूंनी प्रेमानं मला ही साडी भेट दिली. दसरा किंवा दिवाळीत नेस असं आग्रहानं सांगितलं. मी परत आले. पुढे वाचा

कविमनाचे आ.ह. साळुंखे!

महाराष्ट्रातले अभ्यासू पुरोगामी विचारवंत म्हणून आ. ह. साळुंखे ओळखले जातात. त्यांच्या कविता, त्यांची स्वकथनं, त्यांचं ललित लिखाण, त्यांचं बालसाहित्य, त्यांचं समीक्षात्मक लेखन आणि त्यांचं वैचारिक लेखन आज संपूर्ण महाराष्ट्राला नवा विचार देत आहे. त्यांच्या जगण्यावर चार्वाक, बुद्ध, महात्मा फुले, शाहू महाराज, बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारधारेचा प्रभाव आहे. धर्म असो वा धर्मचिकित्सा, िायांचे प्रश्न असोत वा गुलामगिरीविषयीचं भाष्य, मनुस्मृतीबद्दलची आपली भूमिका असो वा चार्वाक, बुद्ध, फुले, शाहू महाराज यांच्या विचारांची केलेली मांडणी आ. पुढे वाचा

नवी व्‍यवस्‍था नवे प्रयोग

शाळेच्या इतिहासाच्या पुस्तकातला मोहंजोदडो आणि हडप्पाचा धडा हा कायम लक्षात राहणारा. कारण, पाचेक हजार वर्षांपूवीर् तिथे वसलेली शहरं, रस्ते, दुमजलं घरं हे अनुभवणं थरारक होतं. हा धडा शिकताना, एकदा तरी तिथे जावं असं वाटतंच. त्‍या संस्‍कृतीचे अवशेष्‍ आज फोटोतून बघायला मिळतात. त्‍या नगररचनेविषयी मला विलक्षण कुतूहल वाटतं आणि आजही मला त्‍यावेळच्‍या समाजजीवनात केलेला सार्वजनिक विचार खूपच भावतो. सांडपाण्याची व्‍यवस्‍था आणि सगळ्यात महत्‍वाचं म्‍हणजे नगररचना करत असताना सार्वजनिक स्‍वच्‍छता आणि आरोग्य यांचा किती विचार त्‍याकाळी केलेला दिसतो. पुढे वाचा