बाईच्या जीवंतपणाला चूड लावणाऱ्या सती प्रथेची गोष्ट

सतीची प्रथा हे शब्द समोर आले की राजा राममोहन रॉय (२२ मे १७७२-२७ सप्टेंबर १८३३) यांचं नाव डोळ्यासमोर येतं. तसंच सतीविषयी बोलायचं झालं तर मराठी वाचकाला चटकन रणजीत देसाईंची ‘स्वामी’ ही कादंबरी देखील लगेचच आठवते. या ऐतिहासिक कादंबरीची पार्श्वभूमी खूपच वादळी आणि राजकीय परिस्थितीत होती. शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याची स्थापना केली. लोक स्वातंत्र्याचा श्वास घेत मुक्त, निर्भय जीवन जगू लागले. मात्र १६८० ला शिवाजी महाराजांचं निधन झालं आणि त्यानंतर त्यांचा मुलगा संभाजी याला शिवाजी महाराजांप्रमाणे स्वराज्याची धुरा सांभाळता आली नाही. पुढे वाचा

खून, हत्त्या, कत्ल, मर्डर.....इत्यादी दिवाळी 2019

‘खून’ या शब्दाची उत्पत्ती फारसी भाषेतून झाली. याचा अर्थ रक्त, रुधिर, कत्ल आणि हत्या असा होतो.  खून म्हणजे एक जीव जगातून नष्ट करणे. असं करण्याची भावना मनात कशी जन्म घेत असावी? जन्म-मृत्यूच्या खेळात कधी स्वतःच्या आयुष्याचा वीट आल्यानं, नाईलाज झाल्यानं, दुर्धर प्रसंग कोसळ्यानं, आर्थिक हतबलता आल्यानं, वैफल्य आल्यानं काही लोक स्वतःहून मृत्यूला कवटाळतात आणि आपलं आयुष्य संपवतात. सानेगुरूजींपासून ते गुरूदत्तपर्यंत आणि व्हॅन गॉघपासून ते हेमिंग्वेपर्यंत, हिटलर पासून फ्रॉईडपर्यंत, या सगळ्यांनी मृत्यूला आपलंसं केलं आणि आपलं जीवन संपवलं. पुढे वाचा

प्रभाव पाडणारी पुस्तकं - स्पर्श ज्ञान दिवाळी २०१९

कळायला लागलं तसा पुस्तकांन आयुष्यात प्रवेश केला, मी पकडलेलं त्यांचं बोट त्यांनी कधी सोडलं नाही हे विशेष! प्रवास कसाही असो, चढ असो वा उतार....ही पुस्तकं मूकपणे सोबत करतच राहिली. लिहिणं-वाचणं येण्याआधी गोष्टींच्या रुपातून त्यांनी माझ्याशी मैत्री केली. माझा औंदुबर नावाचा एक मावसभाऊ होता. मूळात औंदुंबरच धिप्पाड शरीरयष्टीचा, सावळ्या वर्णाचा, उंचापुरा आणि चित्रपटातल्या अमरिशपुरीसारखा वगैरे दिसायला होता. तो कधीही कुठेही स्थिर राहिला नाही. काही कालावधी त्यानं आमच्या घरी काढला. आम्ही सगळीच भावंडं त्या वेळी लहान होतो. रात्रीची जेवणं झाली की औदुंबर आम्हाला गोष्टी सांगायचा. पुढे वाचा

किशोरकुमार आणि लीना चंदावरकर

किशोरकुमार हा माझा लहानपणापासूनच अतिशय आवडता गायक! लता मंगेशकर किंवा आशा भोसले अशा गायकांची गाणी गुणगुणायच्या ऐवजी मी मेल सिंगरचीच त्यातही किशोरकुमारची गाणी गुणगुणायची. त्याचं ‘जीवनसे भरी तेरी आँखे’ असो, की ‘आ चल के तुझे मै लेके चलॅू’ किंवा ‘बेकरार दिल तू गाये जा’  वा ‘ओ मेरे दिल के चैन’, किंवा ‘कोई होता जिसको अपना’ हे गाणं असो किंवा ‘ये राते ये मोसम नदी का किनारा’ हे ड्युएट सॉंग असो अशी शेकडो गाणी मला पाठ असायची. त्यातली काही गाणी तर आजही तोंडपाठ आहेत. खूप आनंदाच्या क्षणी किंवा अस्वस्थ मनःस्थितीत किशोरकुमारची गाणी धावून येतात. ती ऐकताना मी त्यात बुडून जाते.  पुढे वाचा

खिलते है गुल यहॉं....

किशोरकुमार हिन्दी चित्रपटसृष्टीतला एक यशस्वी पार्श्‍वगायक, कवी, चित्रपट निर्माता, दिग्दर्शक, संगीतकार, पटकथालेखक अशा सगळ्याच क्षेत्रात त्यानं ठसा उमटवणारी मुशाफिरी केली. हिन्दीशिवाय अनेक प्रादेशिक भाषांमधून किशोर गायला. किशोरकुमारचा जन्म ४ ऑगस्ट १९२९ साली मध्यप्रदेशमधल्या खांडवा या ठिकाणी एका बंगाली कुटुंबात झाला. त्याचं खरं नाव आभासकुमार गांगुली! फिल्म अभिनेता अशोककुमार, सतीदेवी, अनुपकुमार ही किशोरकुमारची भावंडं होती. अशोककुमारमुळेच किशोरकुमारला चित्रपटसृष्टीचं आकर्षण निर्माण झालं. पण तो त्यात करियर करण्याबाबत तितकासा गंभीरही नव्हता. पुढे वाचा

प्रकाशन व्यवसाय आशिश पाटकर - प्रथम

प्रकाशन व्यवसाय - आशिश पाटकर हा पदवीधर तरूण असून तो मनोविकास प्रकाशन या नामांकित प्रकाशनसंस्थेचं काम बघतो.
आशिशचे वडील अरविंद पाटकर हे कार्यकर्ते असून त्यांनी मनोविकास प्रकाशन ही संस्था ३० वर्षांपूर्वी सुरू केली. त्यामुळे लहानपणापासूनच व्यवसायाचे बाळकडू आशिशला घरातूनच मिळाले. आशिशची बोलताना एका प्रकाशन व्यवसायासाठी काय काय आवश्यक गोष्टी असतात त्याविषयी त्याने माहिती तर दिलीच पण अतिशय कमी भांडवलात हा व्यवसाय सुरू करता येतो हे सांगितलं.
प्रकाशन व्यवसाय करणे म्हणजे अनेकविध विषयांवरच्या पुस्तकांची निर्मिती करणे आणि त्या पुस्तकाची विक्री घडवून आणणे होय. पुढे वाचा

तुमको न भूल पायेंगे....... राजकपूर - पुरूष उवाच दिवाळी 2020

रणबीरराज कपूर हा ‘द ग्रेटेस्ट शोमन ऑफ इंडियन सिनेमा’ म्हणून हिंदी चित्रपटसृष्टीत गाजला. तो एक कसदार अभिनेता, यशस्वी निर्माता, कुशल दिग्दर्शक आणि संगीताची उत्तम जाण असणारा दर्दी रसिक होता. 1971 साली भारत सरकारद्वारा पद्मभूषण पुरस्कार देऊन त्याला गौरवण्यात आलं. तसंच 1987 साली दादासाहेब फाळके पुरस्कारानं त्याला सन्मानित करण्यात आलं. ‘बरसात’, ‘आवारा’, ‘आह’, ‘अनाडी’, ‘श्री. 420’, ‘जागते रहो’, ‘जिस देशमे गंगा बहती है’, ‘संगम’,‘मेरा नाम जोकर’ यातल्या काही चित्रपटांना फिल्म फेअर पुरस्कारानं गौरवलं गेलं, तर काही चित्रपटांच्या कलात्मकतेची समीक्षकांनीही भरभरून वाखाणणी केली. पुढे वाचा

मन मे है विश्‍वास.......थिंक पॉझिटिव्‍ह दिवाळी 2017

शाळेत असताना ‘मन मे है विश्‍वास’ हे गाणं अनेकदा जोषात म्हटलेलं होतं, त्यानंतर पुढे मोठं झाल्यावर सामाजिक कार्यात असताना कार्यकर्त्यांबरोबरही हे गाणं अनेकदा गायलेलं होतं! मूळ गाणं ‘वुई शाल ओव्हरकम....’ हे नागरी हक्क चळवळीतलं महत्वाचं गाणं होतं. या गाण्याचा मराठी अनुवाद म्हणजे ‘हम होंगे कामयाब एक दिन, मन मे है विश्‍वास पुरा है विश्‍वास....’ प्रयत्न केले की यश मिळतंच हा विश्‍वास या गाण्यानं दिला. आज या गाण्याच्या आठवणीबरोबरच माझं मन 'विश्‍वास' या शब्दाच्या अवतीभोवती रेंगाळत राहिलं.  पुढे वाचा

डॉ. ज्ञानेश्वर मुळे -  पासपोर्ट मॅन ऑफ इंडिया

एक गोष्ट सांगायचीये आज
गोष्ट नाही राजाची किंवा राणीची
ना राजपुत्राची किंवा शूर सरदाराची 
गोष्ट आहे एका माणसाची
माणसातल्या माणुसपणाची! पुढे वाचा

बर्ट्रांड रसेल (Bertrand Arthur William Russell) (18 May 1872 - 2 February 1970) - छंद दिवाळी 2018

एका गावात जे लोक स्वतःची दाढी करत नाहीत, त्यांची दाढी त्या गावातला एकमेव असलेला न्हावी करतो. आता याच गोष्टीकडे त्या गावाचा नियम म्हणून बघितलं तर मग तो न्हावी स्वतःची दाढी करतो की नाही? समजा, न्हावी स्वतःची दाढी करत नाही असं गृहीत धरलं तर वरच्या नियमाप्रमाणे तो स्वतःची दाढी करतो असं सिद्ध होतं. किंवा याउलट तो स्वतःची दाढी करतो असं गृहीत धरलं तर तो न्हावी त्याची स्वतःची दाढी करत नाही असं सिद्ध होतं. थोडक्यात आपण कुठल्याही गृहितकापासून सुरुवात केली तरी निष्कर्ष हे त्याच्या विरुद्धच जातात. या पॅरॉडॉक्स सोडवणं म्हणजे डोक्याला मस्त ताण देणारी गोष्ट आहे. पुढे वाचा

रिटी नावाच्या मुलाची गोष्ट! - मनशक्ती दिवाळी 2018

१९१८ साली अमेरिकेतल्या न्यूयॉर्क शहरातल्या मॅनहटन या भागात मेलविल आणि ल्यूसिल यांनी रिचर्ड नावाच्या मुलाला जन्म दिला. रिचर्डला घरातले सगळे रिटी या नावानं हाक मारत. रिटीला जोआन नावाची एक बहीणही होती. रिटी आणि जोआन या दोघांना घेऊन त्यांचे आईवडील अनेक वस्तूसंग्रहालयात जात. तिथले प्राणी, प्राण्यांचे सांगाडे बघून रिटी आणि जोआन आश्चर्यचकित होत आणि मग त्यांच्या मनात वेगवेगळे प्रश्न निर्माण होत. त्या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरं त्यांचे वडील न कंटाळता, न चिडता त्यांना देत असत.  पुढे वाचा

स्पेस 

‘गिव्ह मी सम सनशाईन, 
गिव्ह मी सम रेन, 
गिव्ह मी अनादर चान्स, 
आय वन्ना ग्रो अप वन्स अगेन..
आमीर खानच्या ‘थ्री इडियट्स’ या गाजलेल्या चित्रपटातल्या ’ स्वानंद किरकिरे यानं लिहिलेल्या या गाण्यात एका निराश युवानं त्याची स्पेस मागितली आहे. तो पुढे म्हणतो,

‘सारी उम्र हम मरमरके जी लिए, 
एक पल तो अब हमे जीने दो़, 
जीने दो..’  पुढे वाचा

मृत्यू : आत्महत्या - इत्यादी दिवाळी २०१८

मृत्यूचं गूढ उकलण्याच्या पहिला प्रयत्न नचिकेतानं केला असं पुराणात म्हटलं गेलंय. या जगात जन्मलेल्या प्रत्येकाचा मृत्यू अटळ आहे असं माहीत असलं तरी मृत्यूबद्दलची अनामिक भीती माणसाच्या मनात असते आणि आहे. मृत्यूला स्वीकारण्याची तयारी कोणाचीही सहजासहजी होत नाही. नको असताना घडलेल्या मृत्यूच्या प्रकारात अपघात येतात, दूर्धर आजारपण येतं, खून येतात, हत्या येते आणि आत्महत्याही येते. पुढे वाचा

आनंदांक किंवा हॅपिनेस! - अर्थपूर्ण दिवाळी २०१७

प्लेटो, अ‍ॅरिस्टॉटल, एपिक्युरस यांच्यासारख्या अनेक तत्वज्ञांनी ‘चांगलं आयुष्य म्हणजे काय?’ हा स्वत:ला एक प्रश्न विचारला होता. सुख (प्लेझर) आणि आनंद (हॅपिनेस) या एकच गोष्टी आहेत का? हाही प्रश्न ते स्वतःला विचारत. त्यानंतर कँट, शॉपेनहॉव्हर, मिल, नीच्छे आणि नंतर लॅरी डेव्हिड या सगळ्या विचारवंतांनीही ‘हॅपिनेस’ यावर चिंतन केलं. जेरेमी बेंथम या ब्रिटिश बॅरिस्टर तत्वज्ञानं ‘सर्वात जास्त जणांचा सर्वात जास्त आनंद (ग्रेटेस्ट हॅपिनेस ऑफ ग्रेटेस्ट नंबर ऑफ पीपल)’ हे उपयुक्ततावादी तत्व मांडलं.  पुढे वाचा

थॉमस अल्वा एडिसन  -   (११ फेंब्रुवारी १८४७-१८ ऑक्टोबर १९३१)    - वयम 2017

कितीही अंधार असो, आपण एक बटण दाबताच क्षणात विजेच्या दिव्यानं लख्ख प्रकाश पसरतो आणि सारा परिसर उजळून जातो, तसंच आपण सिनेमा बघतो, रेडिओ ऐकतो आणि फोनवरही बोलतो ते केवळ आणि केवळ एडिसननं लावलेल्या शोधांमुळेच. एडिसन व्यवहारकुशल असल्यामुळे आपण लावलेल्या प्रत्येक शोधाचं पेटंट त्यानं घेतलं. ‘जी गोष्ट विकली जाणार नाही, ती मी कधीच बनवणार नाही’ असं तो म्हणत असे आणि खरोखरंच त्याने लावलेल्या शोधातल्या जवळपास सगळ्याच गोष्टी पुढे सर्वसामान्यांच्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनल्या.
  पुढे वाचा