Articles

चांद्रयान मोहीम - दिवाळी 2019

लहानपणापासूनच माणसावर चंद्रानं एक वेगळीच मोहिनी घातली आहे. साहित्यामध्ये तर चंद्राचं स्थान अढळ आहे. कथा, कादंबर्‍या, कविता यात चंद्राची वेगवेगळी रूपं बघायला मिळतात. वसंत बापट, शांता शेळके, ना. सि. फडके, आचार्य अत्रे, बालकवी आणि नारायण सुर्वे या सगळ्यांनीच चंद्राला एका वेगळ्या रुपात वाचकांसमोर पेश केलं. पुढे वाचा

चिंतन आदेश दिवाळी 2019 - प्रभाव 

विचार करत होते, माझ्या जगण्यावर प्रभाव पाडणार्‍या व्यक्ती कोण? या प्रसंगाचं नेमकं उत्तर मला सापडत नव्हतं. कारण कधी एखादी व्यक्ती दिसायची, तर कधी मनावर कोरला गेलेला एखादा प्रसंग आठवायचा. कधी प्रवासातली नागमोडी वळणं सापडायची, तर कधी परिस्थितीनं दिलेला धडा असायचा. मग ही सांगड नेमकी घालू कशी हा प्रश्न मनाला आणखीनच सतावायला लागला. ठरवलं, पुन्हा भूतकाळाची जरा सैर करू या, गवसेल तिथंच काहीतरी! पुढे वाचा

माझे गुज निरंजन दिवाळी 2019

मला आठवतं, लहानपणी मी फारशी बोलायची नाही. माझ्या मनात जे काय चाललंय ते इतरांनी ओळखावं असं मला वाटायचं. तसं झालं नाही तर मला फार राग यायचा. त्या वेळी मी चार-पाच वर्षांची असेन. आई-वडील तिरुपतीला गेले होते आणि माझी रवानगी आजी-आजोबांकडे परभणीला केली होती. मला खेळायला एक फुलाफुलांची पत्र्याची पेटी होती. त्यात माझी बाहुली आणि अनेक वस्तू होत्या. ही पेटी नेहमीच माझ्या सोबत असायची. हाताच्या मुठीत एक संगमरवरी शुभ्र ग्रीक शिल्पं असावीत अशी जोडी होती. ती गुळगुळीत शिल्पं मला खूपच आवडायची. माझी मूठ त्यामुळे घट्ट झाकलेली असायची. ते शिल्प हरवू नये यासाठी मी त्यांना जिवापाड जपायची. पुढे वाचा

वयम दिवाळी २०१९ - गूगल - लॅरी पेज, सर्गी ब्रिन आणि गूगल सर्च इंजिन

आपल्या मनात एखादी गोष्ट यावी आणि आपण ती मागितली की क्षणात समोर येऊन हजर व्हावी....तसंच काहीसं खुल जा सिम सिम असं गूगलच्या बाबतीत आहे. गूगल हे एक सर्च इंजिन असून, आपण कुठलीही माहिती त्याला विचारली की क्षणात आपल्यासमोर ती सादर केली जाते. त्यासाठी कोणाला विचारायची गरज पडते ना डिक्शनरी शोधायची तसदी! पुढे वाचा

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर (14 April 1891 - 6 December 1956)

खूप खूप वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. एकदा भीम आणि त्याचे दोन भाऊ अशी तिघं भावंडं बैलगाडीतून हसत, खिदळत आणि गप्पा मारत प्रवास करत होती. एकाएकी त्या गाडीचालकानं भीमला त्याचं नाव आणि जात विचारली. या मुलांची जात ऐकताक्षणी गाडीवानानं जणू काही अंगावर पाल पडल्यासारखा चेहरा केला आणि अर्ध्या रस्त्यात त्या लहान लहान मुलांना आपल्या गाडीतून उतरवलं. ही मुलं चालत चालत मुक्कामी पोहोचली. ही घटना, हा प्रसंग त्यांच्याबाबतीत पहिल्यांदा घडला नव्हता. एकदा खूप जोराचा मुसळधार पाऊस पडत होता. भीम स्वतःला पावसापासून वाचवत एका घराच्या आडोशाला थांबला. पुढे वाचा

पुन्हा एक सिद्धार्थ - संत गाडगेबाबा

प्रल्हाद केशव अत्रें गाडगेबाबा आणि तुकडोजी महाराज या दोघांना राष्ट्रसंत मानत. ‘सिंहाला पाहावं वनात, हत्तीला पाहावं रानात आणि गाडगेबाबांना पहावं कीर्तनात’ असं आचार्य अत्रे अभिमानानं म्हणत. ही गोष्ट फार वर्षांपूर्वीची आहे. त्या वेळी गाडगेबाबांची प्रकृती चांगली नव्हती. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे भारताचे कायदेमंत्री होते आणि ते काही कामानिमित्त मुंबईला आले होते. सायंकाळच्या रेल्वेनं ते परत दिल्लीला जाणार होते. बाबासाहेबांना गाडगेबाबांची प्रकृती ठीक नसल्याची बातमी कळताच त्यांनी आपली सगळी कामं बाजूला ठेवली आणि दोन घोंगड्या विकत घेऊन ते त्यांना भेटायला तातडीनं हॉस्पिटलमध्ये गेले. पुढे वाचा

अल्फ्रेड नोबेल (21 October 1833 - 10 December 1896)

एकदा एका माणसानं सकाळी उठल्याबरोबर नेहमीच्या सवयीप्रमाणे वर्तमानपत्र वाचायला घेतलं. त्यात आपल्याच नावानं प्रसिद्ध झालेला मृत्यूलेख बघून तो अक्षरशः गडबडून गेला. नावातल्या साधर्म्यामुळे गफलत होऊन त्याच्या मृत्यूची बातमी चुकून प्रसिद्ध झाली होती. त्या लेखात लिहिलं होतं, ‘ इमारती, रस्ते, पूल सगळं काही क्षणात उद्धवस्त करणार्‍या विध्वंसक स्फोटकाचा जनक मरण पावला. जगभरातल्या अशांततेचा फायदा घेऊन आपल्या उत्पादनानं  गब्बर झालेला धनाढ्य...’ वगैरे वगैरे. आपण खरोखरंच मेल्यावर आपल्यामागे आपली हीच ओळख असणार आहे का? असा विचार तो करायला लागला. पुढे वाचा

वॉल्ट डिस्ने 

एके दिवशी एका चर्चच्या धर्मोपदेशकानं एका गरीब तरुणाला व्यंगचित्र बनवण्याचं काम दिलं. आवडीचं काम मिळाल्यामुळे तो तरुण खुश झाला आणि आपण चर्चच्या परिसरातच बसून व्यंगचित्र काढून देतो असं त्यानं त्या धर्मोपदेशकाला सांगितलं. धर्मोपदेशकानं त्याला तिथे बसायची परवानगी दिली. तरुण तिथेच मांडी ठोकून बसला आणि नेमकं कुठलं चित्र काढावं याचा विचार करायला लागला. काहीच क्षणात त्याच्या आजुबाजूच्या जागेतून काहीतरी विचित्र आवाज ऐकायला आले. आपलं काम थांबवून त्या तरुणानं बघितलं तर, अनेक उंदीर त्या ठिकाणी उड्या मारत इकडून तिकडे पळताना त्याला दिसले. ते उंदीर आपल्यातच मग्न होते. पुढे वाचा

रेने देकार्त  

रेने देकार्त या फ्रेंच तत्वज्ञ आणि गणितज्ञ म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या जीनियसच्या काळातलं युरोपमधलं वातावरण अराजकतेनं भरलेलं होतं. सरदार आणि सरंजामदार यांचं सर्वत्र वर्चस्व होतं. तसंच धर्माच्या नावावर होणार्‍या युद्धांमुळे लोक जेरीला आले होते. सगळीकडे अज्ञानाचं आणि अस्वच्छतेचं साम्राज्य पसरलेलं होतं. प्लेगसारख्या रोगांच्या साथी पसरत होत्या. अशा पार्श्वभूमीवर जीवन म्हणजे काय? विश्‍व म्हणजे काय? या विचारांनी देकार्त झपाटला गेला होता. तत्त्वज्ञान आणि धर्म असे विषय म्हणजे फक्त शब्दांचे काढलेले बुडबुडे आहेत. पुढे वाचा

एरिक फ्रॉम 

आईविना वाढलेल्या एका मुलीचं आपल्या वडिलांवर खूप प्रेम होतं. पुढे काही कारणांनी तिचं स्वतःचं  लग्न मोडलं आणि लग्न मोडल्यानंतर ती आणि तिचे वडील दोघंच एकमेकांच्या सोबतीनं राहायला लागले. खरं तर तिचे वृद्ध वडील खूपच कंटाळवाण्या, रुक्ष स्वभावाचे होते. पण तरीही तिची ते सोबत होते. एके दिवशी तेही मृत्यू पावले आणि त्या मुलींनं वडिलांपाठोपाठ आत्महत्या करून आपलं जीवन संपवलं.  दुसर्‍या एका प्रसंगात पहिल्या महायुद्धाच्या वेळी जर्मन सैनिक म्हणजे उच्च दर्जाचे आणि इंग्लिश सैनिक म्हणजे कमी दर्जाचे असं जर्मन सैनिक अभिमानाने सगळ्यांसमोर मोठ्या गुर्मीत म्हणत. पुढे वाचा

व्हिक्टर फ्रँकेल

डॉ. व्हिक्टर फ्रँकेल हा एक ऑस्ट्रियन न्यूरॉलॉजिस्ट, मानसोपचारतज्ज्ञ आणि हिटलरच्या छळछावण्यातून वाचलेला कैदी होता. ‘लोगोथेरपी’ या संकल्पनेचा जनक म्हणून फ्रँकेल ओळखला जातो. त्याचं सर्वात गाजलेलं पुस्तक म्हणजे ‘मॅन्स सर्च फॉर हिमसेल्फ’. हे त्याच्या छळछावण्यांतल्या अनुभवांवर आधारित होतं. त्यानं अस्तित्वाचा अर्थ शोधण्यासाठी वापरलेल्या सायकोथेरपीबद्दल या पुस्तकात लिहिलं होतं. त्यानं छळछावणीतही समुपदेशन करुन हजारो सहकार्‍यांना धीर दिला होता! पुढे वाचा

बर्टोल्ट ब्रेख्त

शेक्सपिअर इतकाच ताकदीचा एक बैचेन नाटककार, एक संवेदनशील कवी आणि एक राजनैतिक बुद्धिमान कार्यकर्ता म्हणून जर्मनीचा बर्टोल्ट ब्रेख्त ओळखला जातो. वयाच्या २० वर्षांपासून मार्क्सवादी विचारांनी प्रभावित झालेल्या ब्रेख्तनं मार्क्सवादाची साथ आयुष्यभर सोडली नाही. ‘द थ्री पेन्नी ऑपेरा’, ‘लाईफ ऑफ गॅलिलिओ’, ‘मदर करेज अँड हर चिल्ड्रेन’, ‘द गूड पर्सन ऑफ शेजवान’ आणि ‘द कॉकेशियन चॉक सर्कल’ ही त्याची नाटकं खूपच गाजली. पुढे वाचा

रयतेचा राजा शिवबा!

रांझ्याची पाटलाची एक गोष्ट खूप प्रसिद्ध आहे. या वतनदार पाटलानं एका गरीब शेतकर्‍याच्या तरुण मुलीला भर दिवसा सगळ्या लोकांसमोर उचलून नेलं आणि तिची अब्रू लुटली. आता जगून काय उपयोग असा त्या निष्पाप मुलीनं विचार करून विहिरीत उडी मारून जीव दिला. त्या काळी असे प्रकार सर्रास चालायचे. त्यामुळे गावालाही अन्याय बघण्याची आणि सहन करण्याची सवय लागली होती. सगळ्या गावाला या मुलीच्या आत्महत्येनं खूप वाईट वाटलं, पण ते असाहाय होते. त्या वेळी तिथल्या राजाच्या कानावर ही गोष्ट गेली. त्यानं त्या पाटलाच्या मुसक्या बांधून पुण्यात आणलं आणि त्याचे हातपाय तोडण्याची शिक्षा ठोठावली. त्या शिक्षेची लगेचच अंमलबजावणी झाली. पुढे वाचा

जेम्स वॉट

जेम्स वॉट एका (दंत)कथेप्रमाणे एकदा अॅग्नेस नावाच्या एका स्त्रीनं चूल पेटवून चहाच्या एका मोठ्या किटलीत पाणी उकळायला ठेवलं. आपल्या जेम्स नावाच्या मुलाला तिनं चुलीवरच्या किटलीकडे लक्ष द्यायला सांगितलं. पाणी उकळायला लागल्यावर किटलीवरची झाकणी वाफेमुळे सरकते आहे असं जेम्सला दिसलं. मग जेम्सनं त्या उडणार्‍या झाकणीवर वजन म्हणून एक दगड ठेवला. तरीही काही वेळानं त्याला आतून येणार्‍या वाफेनं त्या झाकणीला दगडासहित उडवून लावलेलं बघितलं आणि तो थक्क झाला. उकळलेल्या पाण्याच्या वाफेमध्ये प्रचंड शक्ती असल्याचं त्याच्या लक्षात आलं. पुढे वाचा

माझं एक स्वप्न आहे...मार्टिन ल्यूथर किंग  (January 15, 1929 - April 4, 1968)

पंधरा वर्षांचा एक चुणचुणीत हुशार मुलगा आपल्या शाळेच्या वादविवाद स्पर्धेत निवडला गेला आणि दुसर्‍या शहरातल्या स्पर्धेत भाग घेऊन त्यानं ‘कृष्णवर्णीय आणि राज्यघटना’ या विषयावर बोलून प्रथम पारितोषिक पटकावलं. त्याला खूप आनंद झाला होता आणि अर्थातच त्याच्याबरोबर असलेल्या त्याच्या शिक्षकालाही! कधी एकदा आपण बसने घरी पोहोचतो आणि सगळ्यांना बक्षीस दाखवतो असं त्या मुलाला झालं होतं. तो आणि त्याचे शिक्षक परतीच्या बसमध्ये शिरले. काहीच वेळात बस भरली. बस सुरू होणार एवढ्यात दोन गौरवर्णीय प्रवासी आत शिरले. बसमध्ये एकही जागा बसण्यासाठी शिल्लक नव्हती. पुढे वाचा